Turkmenistan
Turkmenistan waa wadan ku yaalo bartamaha Aasiya. wadankaan waxoo xuduud la leeyahay wadamada Usbekistan, Afqaanistan, Kasakhstan iyo Iiraan. wadankaan caasimadiisa waxaa ladhahaa Asjkhabad.
Taariikh
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Wadankaan waxaa markiisa hore xukumi jiray dad taajiriin ah, dadkii ugu horeeyay oo wadanka soo galey waxee ka imaadeen Mongolia sanadihii 700, isla markaas neh waxee wadanka ku faafiyeen diinta islaamka. wadankaan waxaa ku soo batay ajaanib ka kala imaatay wadamada carabta iyo Turkiga, gaar ahaan kuwa turkiga sanadihii 800, sidaas darteed aa wadanka looga hadlaa luqada (Turkmen) oo asal ahaan looga hadli jiray wadanka turkiga.
Turkiga (/ tɜːrkmɛnɪstæn /) / tɜːrkmɛnɪstæn / ama / tɜːrkmɛnɪstɑːn / (ku saabsan codkani wuxuu dhagaystaa); Turki / Turkiga / Turkiga, oo loo yaqaan [tyɾkmeniθtɑn]), (oo hore loo yaqaanay Turkiya) [8] , oo ay xuddun u tahay Kazakhstan xagga waqooyi-galbeed, Uzbekistan oo ah waqooyiga iyo bariga, Afgaanistaan ilaa koonfur-bari, Iiraan dhanka koonfureed iyo koonfur-galbeed, iyo badda Caspian galbeed. Ashgabat waa caasimadda iyo magaalada ugu weyn. Dadweynaha dalka ayaa ah 5.6 milyan, ugu hooseeya Jamhuuriyadaha Aasiyada Dhexe.
Turkiga wuxuu ku sugnaa isbedelka dhaqameedyada qarniyo badan. Waqtigii dhexe ee dhexmari jiray, Merv wuxuu ka mid ahaa magaalooyinka waaweyn ee adduunka Islaamka iyo duruuf muhiim ah oo ku wajahan waddada Aasiya, oo ah waddo safar ah oo loo adeegsado Shiinaha ilaa qarnigii 15-aad. Boqortooyada Boqortooyada Ruushka ee 1881-kii, ayaa markii dambe ka dhex muuqday dhaqdhaqaaqa ka soo horjeeda Bolshevik ee Bartamaha Aasiya. Sanadkii 1925, Turkiggu wuxuu noqday Jamhuuriyadda Federaalka ah ee Midowga Soofiyeeti, Jamhuuriyadda Soofiyeeti ee Turkiga (Turkmens SSR); waxay noqotay mid madax-bannaan markii ay burburtay Midowga Soofiyeedka 1991-kii.
Turkigu wuxuu leeyahay kaydka lixaad ee ugu weyn caalamka ee dabiiciga ah ee dabiiciga ah. Dalka intiisa badani waxay daboolayaan Garakum (Black Sand). Laga soo bilaabo 1993 illaa 2017, muwaadiniinta ayaa heley koronto, biyo iyo gaas dabiici ah oo lacag la'aan ah.
Turkiga waxaa xukumay madaxweynaha Saparmurat Niyazov (oo sidoo kale loo yaqaano Turkmenbashi) ilaa uu geeriyooday sannadkii 2006-kii. Madaxweynuhu wuxuu madaxweyne u doortey 2007. Sida ay ku warameyso Human Rights Watch, "Turkmenistan waa mid ka mid ah dalalka adduunka ugu cibaadeysan. xidhitaanka baaritaan madaxbannaan, warbaahinta iyo xorriyaadka diineed waxay ku xiran yihiin xaddidaadaha xakameynaya, difaacayaasha xuquuqda aadanaha iyo dhaqdhaqaaqayaasha kale waxay la kulmaan khatarta joogtada ah ee aargoosiga dowladda.” Kadib markii la hakiyay ciqaabta dilka, isticmaalka xukun ciqaabeed ah ayaa si rasmi ah loo tirtiray Dastuurka 2008.