Boqortooyadii Jaarso
Saldanadda Somaali Sultanate
| |
|---|---|
| 876–1312 | |
| Xarunta | |
| Luuqada | Somali,oromo,carabi |
| Diinta | Diinta |
| Taariikh | |
• Sanadkii | 876 |
• Sanadkii | 1312 |
Taariikh
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Jaarso Sultanate waxaa la aas aasay sanadkii 1050kii, waxay ahayd boqortooyo islaami ah kana talin jirtay Gobolka Harerge iyo qaybo ka mid ah Gobolka Shawa ee dalka Ethiopia, maamulka boqortooyadaasi wuxuu ku xooganaa Jigjiga ilaa Awash inta u dhaxaysa dhankan kalana qaybo ka mid ah Gobolka Baali ee Ismaamulka Oromada, xarumihii boqortooyada ee ugu muhiimsana waxaay ahayeen magaalooyinka Harar,Diredawa,Jigjiga,Ejersa Goro iyo Dakkar oo hada loo yaqaan Jinacsani.
waxay lahayd dastuur u gaar oo ay si siman ugu xukumi jirtay umadahii ay maamuli jirtay waxkastana ku salayn jirtay xeerkii ay caanka ku ahayd ee u yaalay boqortooyada.
Sanadkii 1098 kii waxay dagaalo qadhaadh la gashay Boqortooyada Xabashida maamulaysay ee uu madaxa ka ahaa Menelik I (Menelik-kii 1aad), wakhtigaas oo uu Menelikii 1aad hub iyo dhaqaale fara badanba ka heli jiray wadamadii reer galbeedka, isagoo ka soo dhaadhiciyay wadamadii gaalada ee reer galbeedka in dhul ay gaalo lee dahay haystaan dad muslimiin ah loona baahan yahay in laga taageero sidii uu dadkaa Muslimiinta ah u qabsan lahaaa, yoolkiisuna wuxuu ahaa in uu sameeyo dhul-balaadhsi kana kiciyo kuna qabsado dhulalka ay Muslimiintu deggan tahay, gaar ahaan Soomaalida iyo Oromada muslimka ah .
Dagaaladii
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Dagaaladii ugu cuslaa ee ay gasho wuxuu ahaa Dagaalkii loogu magac daray Jalanqo ee ay la Gashay boqortooyadii Menelikii 1aad, wakhtigaas oo u ahayd xabashida wakhtigii ay hubka ugu badan gacanta ku hayeen maadama ay reer galbeedku siiyeen kaalmo meleteri iyo mid kalaba si uu u baabi´iyo muslimiinta Ethiopia, waana wakhtigii ay ku dhaqaaqeen dhul balaadhsigii ugu waynaa, 1098kii ayuu dagaalkii ugu xumaa dhacay wuxuuna ka dhacay tuulo lagu magacaabo Jalanqo oo ah tuulada loogu magaca daray dagaalkan kuna taal qiyaas ahaantii meel u dhaxaysa magaalooyinka Dhangago iyo Qulubi oo ka tirsan Ismaamulka Oromada, dagaalkaa isaga ah waxaa hogaaminayay dhanka Saldaanada Jaarso abaanduulihii ciidanka iyo ku xigeenkiisii oo lagu magacaabi jiray Rooba iyo Rooba waa ragii gumaysigii Menelik sida xun ula dagaalamay ee jiif iyo joogba u diiday ciidankii xabashida, Inkastoo Saldanadii Jaarso dagaalkaasi ka soo gaadhay qasaaro aad u wayn hadana waxay ku qasbeen xabashidii in ay soo dhaafi waayaan goobtii la isku fara saaray maadama uu dhulka ahaa dhulkii ay Saldanadu maamuli jirtay.
BurBurkii Saldanadii
[wax ka badal | wax ka badal xogta]1200 kii ayaa waxaa la sheegaa in ay burburtay Suldanadii Jaarso lamana hayo war cad oo sheegaya sababaha ugu wacan in ay burburto waxaase jira riwaayado la soo wariyay oo aan la hubin kuwaasoo qaarkood sheegaya in uu dhintay Amiirkii ugu danbeeyay Saldanada Jamalu deen Mansuur ka dibna lagu heshiin waayay cida badalaysa, sidoo kale waxay sheegan in ay isku soo beegantay geeridii Amiirka iyo Suldaanada kale oo magac beelo ka mid ah qabiilka Jaarso lee yihiin in ay soo ifbaxeen taasaana suurto galin wayday in lagu heshiiyo cidii badali lahayd Imaamka. burburkii Saldanada ka dib waxaa ka dhashay dhowr Saldanadood oo magaca gaar ah lagu lifaaqay sida kor ku xusanba, waxaana ugu magac waynayd Saldanadii Dawaro ( Sultanate of Dawaro).
1210 kii ayaa waxaa soo shaac baxday oo lagu dhawaaqay Sultanate of Dawaro(Saladanadii Dawaro ) isla markaana qabsatay awoodihii maamulkii hore inkasto oo aynan dadku raali ka ahayn iyagoo u arkayay in ay tahay Saldanad ay beel ka mid ah qabiilka Jaarso lee yihiin una dhamayn umadihii kale, dadaal dheer oo ay galeen madaxdii saldanadan ayaa waxay ku guulaysteen in ay qanciyaan umadahii kale iyagoo awoodiina ku balaadhiyay mandaqada kana mid noqday boqortooyinkii mandaqadan soo maray kuwii ugu awooda badnaa uguna waynaa ilaa iyo hadana la xuso taariikhdeeda.
muda badan oo ay saldanadani jirtay ka dib waxay u xuubsibatay Ifat Sultanate sanadkii 1329kii, si looga saaro meesha boqortooyo magac qabiil xambaarsan.
Madaxdii ugu danbeeyay ee Boqortooyada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Amiir Abubakar oo ahaa Amiirkii ugu danbeeyay ee Saldanada.
Amiir Rooba ku xigeenkii Amiirka ahaana Abaanduulihii ciidanka.
Amiir Rooba ku xigeenkii Abaanduulahii ciidanka.
waxana xilka boqortooyada so Celine doontaa Faysa Abdilahi