Eyl

Eyl waa degmo ku taalo Gobolka Nugaal iyo badda Eyl ee barriga dalka Soomaaliya.

EYL

Somalia

Degmadaan waa degmo xeebeed oo ku taala dhinaca bari ee Gobolka Nugaal. Waxayna hoos timaadaa maamulka Puntland waxaana dega Qabiilada Majeerteen, Ciise Maxamuud,ciise daarood,leelkase, Maalismooge, amaanle, carab, iyo xoryeelo, waxaana laga helayaa dhamaan qabiilada soomaaliyeed ery waa magaalooyinkii hore ee somalidu wada daganayd qabiil uma aysan daganayn Waxa ay ahaayeen dad ay midayso xadaaradii faca waynayd ee taalay magaalada eyl Reer eylkii hore waxa ay aad ugu faani jireen reer eylnimadooda qabiilna wax iskuma ahayn ee reer aylnimo bay wax walba ka doorbidi jireen kuna walaalo ahaayeen .

Taariikh

Magaalada Eyl waa meel mug iyo macno ku leh taariikhda faca wayn ee Soomaaliyeed. Waxayna juquraafi ahaan dhacdaa xeebta Bari ee Badwaynta hindiya ee dooxada nugaaleed,waxayna qiyaastii 153 kmu jirtaa fogaan ahaan Magaalada Garowe dhinca Bari.

Afarta jiho waxaa magaalada Eyl kaga teedsan buuro dhaadheer iyo gabiyo waawayn. Waxaana gudaha daawac ka dhisan dhismayaal taariikhi ah oo laga xusi karo Sarta Daawad oo uu dhisay allaha u naxariistee Diiriye Guure xiligii uu eyl kula dagaalamayey ciidamadii gumaystayaasha iyo goobo kale oo taariikhi ah.

Magaaladu waxa ay u kala qaybsan tahay labo qaybood oo la kala yiraahdo Daawad iyo Badey Daawad waa meesha ubucda ama magaaladu u wayn tahay iyo badey oo kulaasha xeebta Badwaynta Hindiya waxaynta daawad u jirtaa qiyaastii 7 km dhinaca bari. Degmo xeebeedka Eyl ee Gobolka Nugaal bad ahaan waa mi aad u balaaran balse waxaynu u kala qaadaynaa Bariga iyo Bada. Dhinaca bariga waxay ku fadhidaa bad ama dhul balaaran.waxayna maamushaa tuulooyinka kala ah, Qarxis, Xasbahalle, Dhaganle,iyo kuwa kale oo badan. Bada Eyl waxa ku fadhidaa baaxad wayn waxaana hoostaga labaatan iyo labo Tuulo oo bada kulaala, oo marsooyin ah mudooyinkii horana ahaa marsooyin ay doonyuhu ku soo xidhaan xiliyada ay dabayshu ka dhacayso, Marsooyinka muhiimka ah waxaa ka mid ah Badey oo ah marso caalami ah, Doomaaryo, Kabal, Ilig Dhanaane, Baarbacadle, Gabac iyo Suuj oo dhamaan tood ah marsooyin muhiim ah . Dhamaan arrimaha aasaasigaa ee Bulshada u baahan tahay waa kuwo ka jira Magaalada Eyl oo si caadi ah uga soconaya. garabna taagan yihiin maamulka, waalidiinta iyo waxgaradka degmada eyl Dugsiada faca wayn ee ku yaala degmada eyl ayaa muujinaya in ay ahayd barigii hore hoy ay horumarka waxbarasho loogu soo hiran jiray haatanse waxa furan oo shaqaynaya sadex iskool oo dowli ah oo kal ah hoose dhexe iyo sare. hal Dugsi oo si gaara loo leeyahay iyo mid wax lagu baro haweenka iyo danyarta.hase ahaatee maamulayasha Dugsiyada Eyl ayaa sheegay in ay kaalin wanaagsan ka qaataan waalidku socodsiinta waxbarsashada, hase ahaatee ay jirto baahiyo badan oo u baahan in lagu taageero. Howlaha adeega Caafimaadka waa kuwo si wanaagsan Bulshada ku nool Eyl ay u helaan balse aan si dhamaystiran u hamuum tirin waxaana ku yaala isbitaal.Mch iyo farmashi si gooni loo leyahay. Eyl waxa ay leedahay taariikh Ganacsi oo dheer waxayna Ganacsi la wadaagtay waayihii hore wadamada Bariga fog sida shiinaha,Pershiya,Hindiya,wadamada Carabta iyo koonfurta iyo Bariga qaaradan Afrika xiligaasi oo ganacstada soomaaliyeed ay alaaboyin kala duwan ka dhoofin jireen kana soo dajin jireen Marsada caalamigaa ee Baday.

Haatan Ganacsiga Eyl waa mid aan sidaasi u dhaqdhaqaaq fiican u lahayn marka laga eego dukaanada iyo maheradaha ganacsi ee ku yaala oo kooban. Balse waxa ganacsatada Eyl ayaa ku macneeyen wadada isku xirta magaalada iyo xarunta ganasiga ay la wadaagto ee Bosaso oo aad u dhibadan ama raf ah. iyo dadkii degaanka oo ka guuray. Tusaale ahaan Ganacsatada Magaalada Bosaso ugu barnaamijyo badan waxay ka soo jeedaan Degmada Eyl sida Faarax Maxamed Siciid(Faarax Dheere), Maxamed Diiriye Xuseen, iyo Maxamuud Warsame Faarax(Shido). Waxayna Magaaladu ganacsi la leedahay Magaalooyinka Bosaso iyo Garoowe oo wax uga yimaadaan. Nolasha Dadka waxay ku tiirsan tahay kalluumaysiga iyo beeraha,dadkuna ka shaqaystaan 80% bada si noloshooda ay u maareeyaan dhaqaalaha ugu badan eyl waxa uu ka soo galaa bada iyo mihnada kaluumaysi Inkastoo mudooyinkii danbe ee Burcada badeedu ka dilaaceen deegaan xeebeedka Eyl hoos u dhac wayn ku yimid nolosha dadkii kaluumaysatada ahaa iyo dhamanba dadka ku tiirsanaa kaluumaysiga Siciid Waabari Cali oo ah ruug cadaa mudo 40 sano ah ka shaqaynayey xeebta eyl ayaa ii sheegay xili aan kula kulmay xeebta baday isagoo ku mashquulsan kala shaandaynta kaluun iyo aragoosto uu bada kla soo baxay. tibaaxayna in haatan degmada Eyl aysan ka jirin wax burcad badeeda dibna u soo laabatay howlahoodii kaluumaysi kuna rajo wayn yihiin in uu kor u koco qiimaha kaluunka,libaaxa iyo aragoostada xili dhow. Nolasha ayaa horay u ahayd mid kacsanayd,tusaaslle koobka shaaha ayaa ahaa xiligaasi ahaa lix kun oo shl maantase maraya labo kun Marka laga eegi karo hoos u dhac maciisada.

BIYAHA IYO BEERAHA EYL

Degmada Eyl waxaa Alle hodan uu uga dhigay biyo ka soo burqanayo ilo dabiici ah iyo durdur dihoon dayr iyo jilaalba,suurtana galiyey in qaar ka mid ah dadka ku dhaqan Eyl ay tabacadaan beero kuna abuuraan dalagyo kala duwan oo ay intifaacsadaan Ardo Faarax Xasan oo ka mid ah haweebka beeraha ku leh daanta durdrurka degmad eyl ayaa ii sheegtay in beerahooda ay ka baxaan dalagyo ay ka mid yihiin,babaay,liin dhanaan,moos yaanyo,saytuun iyo kuwo kale oo sida ay sheegay door wanaagsan ku leh nolaasha dadka Eyl kana maarmeen khudaar badan oo meelo kale laga keeno inkastoo ay xustay in ay u baahan yihiin in laga caawiyo xaga abuurka. Waxaa macquul ah haddii la taakuleeyo beeralayda Eyl laga yaabo in dalagyada ka soo go'a beeraha Eyl ay kaafin karaan deegaano kale oo ka tirsan Puntland. Magaalada Eyl waxaa sanadihii 2007-2008 maansheeyey mushkilaadkii Burcad badeeda soomaalida kuwaasi oo ku salbalaarsaday isla markaana ku soo xiri jireen maraakiibta ay soo afduubaan dabaeedna lacagaha ay ka qaadaaan ay sababi jirtay degmada Sicir Barar ,dhaqan xumo iyo falal kale oo xun.

Bulshada beesha caalamka ayaa xiligaasi u aragtay ama aamintay in Eyl ay yahay xarun saldhig u ah buracad badeeda soomaalida sidoo kalana warbaahinta caalamka ayaa wararkooda iyo warbixinadooda ku soo daabici jiray muuqaalo muujinay in ay Eyl burcada ay ka weerar tagan kuna xoog badan yihiin.

Bilowgii sanadkii 2009 ee uu curtay Maamulka cusub ee Puntland waxaa Masuuliyiinta Dawladda Puntalnd ay isku xilsaareen sidii loga hortagi lahaa falalka burcad badeedu ka wadaan deegaanada puntland gaar ahaan degmada eyl oo markaasi maamulku u arkay in aan laga fursan karin kala dagaalanka Burcada.guntana dhiisha gaga dhigay sidii loo cirib tiri lahaa cududa Burcada ee degmo xeebeedka Gobolka Nugaal ee Eyl

Dawladda Puntland waxa ay adeegsatay istaraatiijiyad abaabulan oo ay la kaashatay waxgaradka Eyl iyo culimaa,udiinka oo door wacan ka ciyaaray in dhanka dhaqanka iyo diinta ay ka baraarujiyaan in falalka Burcad badeedninmadu tahay mid diinta islaamku diiday Soomaaliduna dhaqan aysan u lahayn.

Hindisa haasi oo ahaa mid dadaal iyo dulqaad badan lagu bixiyey ayaa ugu danbaytii noqday mid ay ku hanuunaan hogaamiyaal buracad badeed iyo tiro badan oo kamid ah burcad badeeda soomaalida.

Waxaa jira dad badan oo haatan aaminsan ama qaba fikrado in ay burcad badeeda wali ka jirto Eyl oo ay ka howlgalaan waxaa dadka arintasi qab uga jawaabay faysal khaliif wacays Gudoomiye ku xigeenka degmada Eyl daboolka ka qaaday in aysan haatan bariga iyo bada eyl aysan ku sugnay buraca iyo cid ku lug lehba balse intasi ku daray in indhuhu macalin yihiin qofwalbana iyo warbaihnta caalamak ay ku soo dhawaynayaan degmada eyl si ay u arkaan ka suulitaanka kooxaha Burcad badeeda degmada Eyl. Xuuraansi badan iyo xogwaraysi aan la yeeshay dad badan oo reer Eyl ah ayaa ii sheegay in ay u oomanaayeen mudo dheer hirgalinta iyo dhamaystirka adeega Dowliga ee degmada sida xafiisyo shaqeeya iyo saldhiga tayo leh oo lagu xiro ruuxa ku xadgudba ama danbiyada ka gala dadwaynaha iyo Maxkamad dadka lagu kala garsooro.basle taasi waxa ay martay tubta toosan ka dib markii ay dadka eyl iska soo dhexdoorteen maamul ay iyagu ku kalsoon yihiin u adeegi taankooda isla markaana Dawladda u meelmarisay ayna degmada gaareen wafdi balaraan oo hogaaminay Gudoomiyaha Gobolka Nugaal Cabdi Xirsi Cali (Qarjab) oo ay ka mid ahaayeen saraakiil ciidan,maamulka cusub ee degmada iyo saxafiyiin,iyadoo u jeedada booqashada Eyl ee Masuuliyinta Gobolka ahayd soo dardargalinta laamaha Dawladda ee degmada dhamaana la soo hirgaliye lana soo balamay. Ugu danbayn dadka reer Eyl ayaa tibaaxay in ay si wadajira ula dagaalamayaan Dawladda Pl iyo shacabku kooxaha Burcad badeeda islamarkaana ay saraakiisha ciidanka ku wargalinyaan dhaqdhaqaaq kasta oo ay burcad badeedu ay isku dayaan ayna soo celinayaan si wadareed magacii ay lahayd eyl uguna baaqay dadkii waxku bartay eyl ee aqoon yahanadii iyo ganacsatada reer puntland dib ugu soo eegaan degmada Eyl. Waxayna maamulka degmada Eyl ay ka codsadeen in dadka Ganacsatada ay ka furtaan warshado kaluumaysi iyo kuwo kale maadaama ay ay Degmadu ay tahay goob ku haboon kuna soo dhawaynayaan gacmo furan iyo walaaltinimo.

Lahaashaha

• Waxaa Qoray: Maxamed Baashi Khaliif (Radio Garowe) Archived Abriil 14, 2010 // Wayback Machine

Sido Kale fiiri

• Somalia
• Somaliland